Het is zomer en je zit in de tuin een ijsje te eten. Voor je het weet zijn de wespen er, nogal letterlijk, als de wespen bij. Heel vervelend, zeker als je dan ook nog gestoken wordt. Maar waarom doet die wesp dat nou, wat gebeurt er als hij je steekt en waarom doet het zoveel pijn?
Wespen voeden zich met eiwitten en suikers. Ze worden blij van een lekker stukje vlees of kaas, maar ook van zoetigheid. Daardoor nemen ze ook graag een likje van jouw ijsje, maar voor ons zijn ze een grote plaag.
Wanneer ze op je ijsje zitten moet je goed uitkijken dat je ze niet opeet, want gestoken worden in je keel, daar zit niemand op te wachten. Maar om te voorkomen dat ze het ijsje bereiken, wuiven wij mensen ze weg. Of nou ja, dat hangt van de persoon af, sommigen verstijven en anderen gaan als een gek in de rondte slaan.
Pissig
Dat laatste, is een belangrijke reden waarom wespen gaan steken, ze voelen zich bedreigd. Een overlevingstechniek van de wespen om bedreigingen op afstand te houden. Nog erger, ze worden ook nog eens enorm pissig wanneer ze zich bedreigd voelen. Dus met dat slaan, heb je gelijk twee vliegen, of moet ik wespen zeggen, in één klap.
Aan de ene kant gaan ze dus steken omdat ze gewoon super pissig geworden zijn, maar aan de andere kant willen ze de bedreiging, zoals wij die vormen wanneer we als een gek in de rondte slaan, op afstand houden. Daar slaagt de wesp wel in, als hij je gestoken heeft. Want zo’n steek doet pijn, maar waarom doet dat zoveel pijn?
Au!!!
Dat komt door het gif dat ze tijdens het steken in je huid injecteren. Dit gif maakt een wesp gewoon in zijn onderbuik. Hier heeft hij speciale gifklieren, een soort kleine chemische fabriekjes, die dat kunnen maken. Nadat het gif gemaakt is, bewaart de wesp het in een speciale blaas voor gif. Totdat de wesp jou steekt natuurlijk, want dan injecteert hij het in jouw huid. Het gif verspreidt zich dan in jouw bloedbaan.
De samenstelling van het gif bepaalt wat er gebeurt. Het gif kan tot dertien verschillende antigenen bevatten. Deze antigenen zijn stoffen die ons lichaam niet herkent als lichaamseigen, waardoor ons immuunsysteem geactiveerd wordt.
Ongeveer vijf procent van het gif bestaat uit de stofjes acetylcholine en serotonine. Dit laatste stofje is vrij bekend omdat het onder andere onze stemming positief kan beïnvloeden. Helaas, heeft het meer functies, en in dit geval zorgt het samen met acetylcholine voor dat intens pijnlijke en branderige gevoel dat je voelt wanneer je net gestoken bent.
De zogenoemde neurotoxine bradykinine doet daar nog eens een schepje bovenop. Het laat de spieren in de buurt van de steek continue samentrekken, waardoor je een intens kloppend gevoel krijgt in de buurt van de steek.
Verder zitten er in het gif stofjes waar het immuunsysteem direct op reageert. Zo zorgen fosfolipase A, fosfolipase B en mastoparan ervoor dat het immuunsysteem een hele hoop histamine afstaat. Histamine zorgt op zijn beurt voor ischemia, oftewel onvoldoende doorbloeding van het weefsel rondom de steek, waardoor er een zuurstoftekort optreedt. Dit proces kan heel gevaarlijk zijn, omdat het kan leiden tot de dood van onze cellen.
Daar moet natuurlijk een stokje voor gestoken worden, dus worden de bloedvaten verwijd, zodat er meer bloed naar de locatie van de steek vervoerd kan worden. De bloedvaten worden hierdoor meer doorlaatbaar, waardoor er nog makkelijker meer troepen van het immuunsysteem ter plaatse kunnen komen. Het gevolg, er ontstaat een lokale zwelling en roodheid op de plek van de steek.
Stalkers
Naast deze stofjes zit er in wespengif ook nog een stofje waar je misschien wat indirecter last van hebt. Pijn krijg je er niet van, maar wel nog meer kans om gestoken te worden. Dit stofje, genaamd het aanvalferomoon, zorgt er namelijk voor dat andere wespen in de buurt gewaarschuwd worden dat er een bedreiging, jij dus, in de buurt is.
Hierdoor zullen andere wespen in de buurt jou ook gaan steken. Het is waarschijnlijk niet zo erg als in cartoons waar er een hele zwerm achter het slachtoffer aan zit. Maar het is wel oppassen geblazen, want als het even kan, is één wespensteek al meer dan voldoende. Voor sommige mensen is die ene steek om andere redenen eigenlijk al te veel.
Histamine overdosis
Ik heb het over mensen die allergisch zijn voor wespengif. Deze mensen hebben al een keer een wespensteek gehad, waarbij het immuunsysteem de antigenen in het gif heeft opgemerkt als niet lichaamseigen. Hierop heeft het lichaam een eigen medicijn, genaamd antilichamen, aangemaakt die deze antigenen specifiek kunnen herkennen en onschadelijk kunnen maken.
Wanneer je dan nog een keer gestoken wordt, reageren deze antilichamen op de antigenen in het gif. Dit betekent dat het hele riedeltje zoals eerder besproken op gang gebracht wordt, maar dan alleen wat erger. Want hoe meer het immuunsysteem geactiveerd worden, hoe meer histamine wordt afgestaan. Oftewel meer zwelling, roodheid, enzovoorts.
Verschil tussen een wespensteek bij een niet-allergisch persoon (links) en een wespensteek bij een persoon met een wespenallergie (rechts).
Om dit niet uit de hand te laten lopen heeft de moderne wetenschap gelukkig een simpel medicijn gevonden, anti-histamine. Dit kan de histamine die vrijkomt bij de allergische reactie neutraliseren, waardoor de eerder genoemde nare processen, die dit stofje teweeg brengt, niet kunnen gebeuren. Handig of niet?
Heel handig, maar de anti-histamine blijft niet voor eeuwig in je lichaam en een anti-histamine pil slikken nadat je gestoken bent, is voor sommige mensen te laat. Kort gezegd, voordat de anti-histamine zijn werk kan doen, zijn ze al overleden. Dat is nogal balen en kan ook heel eng zijn.
Gelukkig is er een manier om je minder of niet meer allergisch te maken, via immunotherapie. Hierbij wordt een persoon met een wespengifallergie blootgesteld aan wespengif. Ja dat hoor je goed, het klinkt heel tegenstrijdig, maar is heel slim bedacht. Er worden telkens namelijk maar kleine doses toegediend, die hoogstens een kleine allergische reactie kunnen veroorzaken.
Door dit over een langere periode te doen en op te bouwen, kan het lichaam langzaam aan het gif wennen, waardoor het lichaam minder heftig op het gif reageert. Dit werkt zo goed, dat de meeste mensen met een wespengifallergie zich hierna geen zorgen meer hoeven te maken om (hevige) allergische reacties.
Breed inzetbaar
Naast het gebruik in immunotherapie, kan wespengif ook een steentje bijdrage aan onze gezondheid. Het gif kan namelijk breed ingezet worden als medicijn. Een van de toepassingen van wespengif is bijvoorbeeld dat het stoffen bevat die bacteriën kunnen doden. Nu kunnen deze stoffen normaal niet gebruikt worden om bacteriën in ons lichaam te doden, omdat ze ook giftig zijn voor ons mensen.
Gelukkig hebben Amerikaanse onderzoekers dit kunnen omzeilen. Ze hebben namelijk een van deze stoffen zo kunnen veranderen dat ze nog wel bacteriën doden, maar niet meer giftig zijn voor de mens. Het mooiste moet daarbij nog komen, want met deze bacteriedodende stof kunnen ook bacteriën gedood worden die resistent zijn tegen antibiotica.
Dit is een goede ontwikkeling, want we zijn de wapenwedloop tegen bacteriën langzaam aan het verliezen als er geen nieuwe antibiotica komen. Zonder (werkende) antibiotica zijn wij mensen namelijk in sommige gevallen zo goed als ten dode opgeschreven. Dat willen we niet, dus het is fijn dat we via wespengif er weer een goed antibioticum bij hebben.
Naast inzetbaar zijnde als antibioticum, kan wespengif ook gebruikt worden als antistollingsmiddel. Deze middelen worden ingezet, bij mensen van wie het bloed te makkelijk stolt. Wanneer je bloed te makkelijk stolt, heb je meer kans dat een stolsel losschiet, met als gevolg dat je meer kans hebt op een hartaanval.
Stolling van het bloed in vijf fasen.
Om dit te voorkomen, kan het wespengif dus een handje helpen. Het gif heeft namelijk fibrinogeen afbrekende eigenschappen. Dit is handig, want fibrinogeen is het stofje dat zorgt voor bloedstolling.
Wanneer je een wondje hebt, wordt fibrinogeen namelijk omgezet fibrine. Dit fibrine vormt draden, als een soort spinnenweb, op de plek waar je bloedvaten beschadigd zijn. In dit spinnenweb blijven de bloedplaatjes die in je bloed voorkomen hangen, waardoor er zich een stolsel vormt. Erg handig dus als je een wondje hebt, maar minder leuk als je een vergrote kans hebt op het aanmaken van deze stolsels.
Wespengif kan dus erg nuttig zijn op verschillende manieren, maar gestoken worden door een wesp is nog altijd geen pretje. Waar het eigenlijk op neer komt is dat wespen zowel een zegen als een vloek zijn.
