Koolstof vind je in gezichtsmaskers, dagcrème, tandpasta en zelfs in je eten. Tegenwoordig zie je dit zwarte goedje vrijwel overal in terug komen. Het zou goed zijn voor ontgiften, reinigen en bovendien natuurlijk zijn. Maar wat is dit zwarte goud eigenlijk en hoe werkt dit zogeheten actieve kool?
Actieve kool
Actieve kool is een vorm van koolstof met heel veel poriën, een beetje zoals een spons. Dit noem je poreus materiaal. Actieve kool is vergelijkbaar met de koolstof die in je potlood zit maar dan met een andere structuur.
Al deze poriën zijn niet zichtbaar met het blote oog. Doordat het zoveel kleine gaatjes bevat heeft het een heel groot oppervlakte. Je kunt je dit zo voorstellen; neem bijvoorbeeld een appel. Als je deze niet snijdt, zie je alleen het oppervlak van de buitenkant. Maar zodra je de appel in partjes gaat snijden, zie je ook het oppervlak van de binnenkant, het totale oppervlak neemt dus toe.
Adsorptie
Actieve kool heeft zijn werking te danken aan dit grote oppervlak. Het kan namelijk stoffen adsorberen. Wanneer vloeistoffen of gassen hechten aan een oppervlakte van een vaste stof noem je dit adsorptie. Dit moet niet verward worden met absorptie, waarbij moleculen zich vermengen met elkaar.
Actieve kool is dus uitermate geschikt voor adsorptie vanwege zijn poreuze vorm. Vloeistoffen en gasmoleculen hechten zich aan het oppervlak van de actieve kool en zo wordt het mogelijk om deze stoffen te verwijderen uit bijvoorbeeld vervuild water.
De hechting van stoffen wordt veroorzaakt door krachten die London dispersie krachten genoemd worden. Je kunt je deze kracht voorstellen als een soort aantrekkingskracht die er is tussen magneten. Als magneten ver uit elkaar zijn, voelen ze elkaar niet. Zodra de magneten dichtbij elkaar zijn, voelen ze elkaar en worden ze tot elkaar aangetrokken. Hierbij geldt dat zwaardere moleculen beter adsorberen dan lichtere moleculen.
Waarvan wordt het gemaakt?
Actieve kool kan gemaakt worden van verschillende grondstoffen. Maar wat ze allemaal overeen hebben, je raadt het al, is dat ze een hoog koolstofgehalte hebben. Dit betekent dat de stof veel koolstofatomen, ook wel C-atomen, heeft. Dit kan bijvoorbeeld steenkool zijn, maar ook hout of kokosnootschillen. Deze stoffen worden verhit en vervolgens bewerkt met stoom. Wat achterblijft is een stof zo zwart als roet.
De actieve kool kan voorkomen in verschillende vormen. Zo bestaat er poeder, granulaat en pellet actieve kool. Poeder actieve kool is fijn gemalen en heeft de kleinste deeltjesgrootte. Granulaat heeft wat grotere deeltjes en is heel onregelmatig van vorm. Pellet is cilindervormig. Elke vorm is geschikt voor verschillende toepassingen.
Waarvoor wordt het gebruikt?
Zo wordt granulaat actieve kool gebruikt voor de zuivering van oppervlaktewater en verontreinigd grondwater. Het kan bijvoorbeeld pesticiden, smaak- en geurstoffen, kleurstoffen en farmaceutische stoffen verwijderen.
Dokters gebruiken het bij een overdosis drugs of vergiftiging. Bij een juiste dosering kunnen de drugs of gifstoffen binden aan de actieve kool. Hierdoor kan voorkomen worden dat iemand ernstig ziek wordt als deze persoon gif binnenkrijgt. Norit tabletten zijn het meest bekende geneesmiddel.
Wat je in de afgelopen jaren misschien voorbij hebt zien komen, is die zwarte tandpasta, die wittere tanden belooft. Maar werkt dat? Tot nu toe is er nog geen bewijs dat actieve kool je tanden echt witter kan maken, te veel poetsen zorgt zelfs voor schade aan je tandvlees. Voor nu lijkt het dus een beter idee om advies te vragen aan je tandarts in plaats van poetsen met zwarte tandpasta.
Feit of fabel
Ook worden er zwarte voedingsmiddelen aangeprezen om hun ontgiftende werking. Dit zijn producten waaraan koolstof is toegevoegd en waarvan geclaimd wordt dat het een superfood is. Maar is het wel veilig om dit zwarte spul te eten?
Actieve kool is inderdaad in staat om stoffen te adsorberen, maar maakt geen onderscheid in de soort stoffen. Naast gifstoffen adsorbeert actieve kool bijvoorbeeld ook vitamines en de werkzame stoffen in medicatie. Het eten van actieve kool zorgt dan voor een vitaminetekort of, nog veel gevaarlijker, zorgt dat je medicijnen niet goed werken.
Daartegenover staat dat actieve kool juist niet goed bindt met alcohol. Dus wie hoopt een kater te voorkomen door koolstof te eten komt bedrogen uit. De beste oplossing is dan toch om dat glaasje wijn over te slaan.
Zwarte smoothies en tandpasta zien er misschien cool uit, maar de gezondheidsvoordelen hiervan, zoals je die vaak ziet op sociale media, zijn niet bewezen. Toch is actieve kool voor bepaalde toepassingen heel handig.
