Het zware, zilverachtige bismut is tamelijk bros en wordt daarom zelden in zuivere vorm toegepast. Je vindt het wel in allerlei legeringen, onder andere voor smeltzekeringen. In vroeger tijden werd het vaak verward met lood, dat één plaats eerder voorkomt in het periodiek systeem. Bismut is tegenwoordig een belangrijke vervanger voor lood in toepassingen als soldeer en hagelpatronen (voor de jacht). Bismut krijgt door oxidatie in lucht een iriserend, kleurrijk oppervlaktelaagje.

Symbool

Bi

Protonen/elektronen

83

Groep

15

Isotopen

209Bi

Periode

6

Elektronenconfiguratie

[Xe] 4f145d106s26p3

Blok

p

Elektronencofiguratie Bohr

2,8,18,32,18,5

Bij kamertemperatuur

vast

Elektronegativiteit

1,7 (Pauling)

Dichtheid

9790 kg m-3

Atoomstraal

170 . 10-12 m

Smeltpunt

271 oC (545 K)

Relatieve atoommassa

208.981

Kookpunt

1564 oC (1837 K)

Soortelijke warmte

120 J kg-1K-1

Warmtegeleidingscoëfficiënt

9 W m-1K-1

Selecteer

Toepassingen
Naam & ontdekking
Voorkomen
Bereiding
Beeld en audio
Toepassingen

Toepassingen

Naam & ontdekking

Voorkomen

Bereiding

Beeld en audio

Toepassingen

Smeltveiligheid

Legeringen van bismut met lood, zink of tin hebben een relatief laag smeltpunt (zo tussen 40 °C en 140 °C). Ze dienen als smeltdraad in elektrische smeltveiligheden (zekeringen, ook bekend als ‘stoppen’). Deze draad smelt als de stroomsterkte te hoog wordt, waardoor de stroomkring automatisch wordt onderbroken. Een veelgebruikte legering in zekeringen is bismut-tin om de verhouding 40:60.

Cosmetica

In lippenstift gebruikt men bismutoxychloride (BiOCl) of bismutoxynitraat (BiONO3). De laatste verbinding vind je ook in haarverf. BiOCl  geeft een bijzonder glimmend effect aan lipstick en nagellak. Het wordt ook wel Spaans wit genoemd en is ook te vinden in verf, kunstparels en schoensmeer.

Sprinkler

Ook in sprinklerinstallaties is een smeltdraad (of smeltplaatje) aanwezig. Bij te hoge temperatuur smelt de draad en treedt automatisch de sproeikop in werking. Een veelgebruikte legering bevat bismut, lood, cadmi­um en tin in de verhouding 4:2:1:1. Dit smelt bij een lagere temperatuur dan elk van de aanwezige metalen; het is een zogenaamd eutectisch mengsel. In dit geval is de smelttemperatuur ongeveer 47 °C.

Glas, keramiek

Bismutoxynitraat, BiONO3 is een wit pig­ment in glas (en keramiek) dat je vaak terugvindt in kroonluch­ters. Bismutorthovanadaat (BiVO4) dient als groen/geel pigment in dezelfde materialen. Voor het emailleren worden bismutboorsilicaten gebruikt.

Brandwondwindsel

Basisch bismutnitraat, Bi(OH)2NO3, heeft een sterke desin­fec­terende werking. Het wordt onder andere gebruikt in windsels bij de verzor­ging van brandwonden.

Jachthagel

Vanwege de milieu- en gezondheidsbezwaren van lood vervangt bismut (gelegeerd met 5 % tin) steeds meer de klassieke hagelpatronen met loodkorreltjes. Overigens bestonden die doorgaans al uit een legering van lood met bismut en/of antimoon, aangezien zuiver lood nogal zacht is.

Metallurgie

Bismut kan de verwerkingseigenschappen van metalen verbeteren, bijvoorbeeld ten behoeve van het verspanen (op draaibanken en freesmachines). Bismut dient dan als ‘smeermiddel’. Bismut vervangt ook steeds meer lood als toevoeging aan metalen.

Meer toepassingen

Als element en in legeringen

  • Druksensor (de elektrische weerstand van bismut is afhan­ke­lijk van de druk)
  • Foto-elektrische cel
  • Glassoldeer
  • Halfgeleider
  • Infrarooddetector
  • Katalysator bij de vervaardiging van acrylvezels
  • Permanente magneten
  • Omhulsel voor de splijtstofstaven van kernreactoren
  • Thermo-element

In verbindingen

Condensatoren (keramisch)Bi2(TiO3)3, Bi2(GeO3)3
Doteren van halfgeleidersBiH3
Detectie van röntgen- en gammastralingBi2(GeO3)3
FaxpapierBismutsubsalicylaat
Geneeskunde:
- Antisepticum, adstringensBiONO3, org. bismutverbindingen
- Bescherming van het maagslijmvlies tegen maagzuurBismutsubcitraat, Bi(HCO3)3
- DermatologieBismutsubgallaat
- Tegen bacteriële infectiesBi-tartraat, -succinaat, -cam­fo­raat
- Tegen diarreeBi-carbonaat,-salicylaat, -tartraat
Oppervlaktebewerking kunststoffen (‘gepareld’ oppervlak)Bismutsubsalicylaat
Pigment (heldergeel, in autolak)BiVO4
PorseleinBi2O3
SmeermiddelBi-naftenaat en -octoaat
SupergeleidingCaBi2Sr2Cu2O8, CaBi2Sr2Cu3O10
Thermo-element o.a. koeltechniekBi2Se3, Bi2Te3
Toevoeging aan glas voor lenzenBi2O3

Naam

De naam bismut is afgeleid van het Duitse wismut. Dit is een verbasterde sa­menvoeging van ‘Wiesen’ en ‘gemutet’. Men kwam tot deze naam omdat het eerste gevonden erts werd gewonnen (gemutet) bij de weiden (Wiesen) langs de Schnee­bergerrivier in het Saksisch-Boheems Ertsgebergte. Later werd de naam gelati­niseerd tot bismut. Duitse namen voor diver­se ertsen en minera­len bevatten vaak nog de term wismut.

Volgens een andere bron is wismut afgeleid van ‘weisse Masse’, omdat het verkregen bismut een wit-zilverachtige kleur had.

Ontdekking

Bismut was al in de Oudheid bekend. In de 15e eeuw noemen Agri­cola en Paracelsus (foto) het metaal in hun publicaties. Agricola beschouwt het als een variant van lood – vanwege het uiterlijk wordt het metaal vaak verward met lood en tin. Gutenberg (één van de uitvinders van de boekdrukkunst) gebruikte een legering van lood en bismut als lettermetaal.

In 1753 wist de Franse chemicus Claude François Geoffroy beide metalen van elkaar te onderscheiden.

Voorkomen

Bismut is relatief zeldzaam. Het heeft een gewichtsaandeel van 8,5.10-7 % van de aardkorst en staat daarmee op de 71e plaats in de lijst van meest voorkomende elementen.

De belangrijkste mineralen zijn:

Bismutiniet of bismutglansBi2S3
Bismutiet (foto)Bi2(CO3)O2
GalenobismutienPbBi2S4
LillianietPb3Bi2S6

Bismut komt voor in vele ertsen van andere metalen. Het wordt soms in gedegen toestand (als metaal) aangetroffen.

Winning

De belangrijkste wingebieden liggen in Peru, Bolivia, Mexico, China, Zuid-Korea, Australië, Canada, de Verenigde Staten van Amerika en Japan. In Duitsland, Zwitserland, Oostenrijk, Spanje en Engeland worden kleine hoeveelheden bismuterts gewonnen.

De productie van bismut vindt vrijwel uitsluitend plaats met restanten van de lood-, koper- en tinwinning, zoals slakken, of anodeslib.

De EU heeft met de Critical Raw Materials Act in 2022 het element bismut op de lijst van schaarse en strategische grondstoffen gezet.

Bereiding

Vroeger

Bismut werd onder meer bereid door reductie van het sulfide met kolen. De productie op industriële basis begon omstreeks 1830.

Tegenwoordig

Men bereidt bismut uit bismutoxide, verkregen via het roosten van erts, als bijproduct bij de winning van andere metalen, of uit vliegas. Het oxide wordt gereduceerd met koolstof:

Bi2O3 + 3 C  2 Bi + 3 CO

Ook het smelten van ertsen met een hoog bismutgehalte, samen met ijzer, levert bismut:

Bi2S3 + 3 Fe  2 Bi + 3 FeS

Zeer zuiver bismut is te is te verkrijgen door elektrolyse van opgeloste of gesmol­ten bismutzouten.

In de situatie waarin bismut wordt bereid samen met andere metalen (bijvoorbeeld lood) voegt men calcium of magnesium aan de smelt toe. Daarbij ontstaan legeringen die op het gesmolten metaal drijven en zo gemak­kelijk zijn te verwijderen. Het bismut isoleert men vervolgens door (vacuüm)destillatie.

Bekijk foto’s en filmpjes
filmpje icoon Bismut - Periodic Videos
Filmpje
Bismut - Periodic Videos
Bekijk het filmpje
afbeelding icoon Kernenschillen bismut
Afbeelding
Kernenschillen bismut
Bekijk de afbeelding
afbeelding icoon Bismut kristallen
Afbeelding
Bismut kristallen
Bekijk de afbeelding
afbeelding icoon Bismut stuk
Afbeelding
Bismut stuk
Bekijk de afbeelding
afbeelding icoon Bismut kristal
Afbeelding
Bismut kristal
Bekijk de afbeelding
afbeelding icoon Bismut kristal groot
Afbeelding
Bismut kristal groot
Bekijk de afbeelding
afbeelding icoon Bismut kristal klein
Afbeelding
Bismut kristal klein
Bekijk de afbeelding
Beluister podcasts (Engels)
podcast icoon Bismut - Royal Society of Chemistry
Podcast
Bismut - Royal Society of Chemistry
Luister de podcast

Scheikunde studeren

Wat vinden zij van de studies en het werk?

studieorientatie icoon Hoe is dat eigenlijk, chemie studeren?
Hbo | Chemie
Studie
Hoe is dat eigenlijk, chemie studeren?
De wereld van chemie is groter dan je denkt.
Bekijk het interview
studieorientatie icoon Chemie is meer dan alleen maar deeltjes Indicatie dat de post een filmpje is
Hbo | Chemie
Studie
Chemie is meer dan alleen maar deeltjes
Ontdek de studie Chemische Technologie samen met Miriam!
Bekijk het filmpje
studieorientatie icoon Chemie is alles op kleine schaal Indicatie dat de post een filmpje is
Hbo | Chemie
Studie
Chemie is alles op kleine schaal
Adinda neemt je mee naar de hbo-opleiding Chemie.
Bekijk het filmpje
studieorientatie icoon Ik haalde vroeger zesjes voor scheikunde Indicatie dat de post een filmpje is
Hbo | Chemie
Studie
Ik haalde vroeger zesjes voor scheikunde
Student Sanne vertelt over de studie Chemie aan de HAN.
Bekijk het filmpje
studieorientatie icoon In het eerste jaar deed ik een project over bier Indicatie dat de post een filmpje is
Hbo | Chemie
Studie
In het eerste jaar deed ik een project over bier
Livai was nog maar 16 jaar toen hij begon met Chemie.
Bekijk het filmpje
studieorientatie icoon Tom loopt stage bij Teijin Aramid Indicatie dat de post een filmpje is
Hbo | Chemie
Stage
Tom loopt stage bij Teijin Aramid
Tom is student Chemische Technologie en laat zijn stagewerkplek zien.
Bekijk het filmpje
studieorientatie icoon Werken aan nieuwe technieken voor windenergie Indicatie dat de post een filmpje is
Hbo | Chemie
Studie
Werken aan nieuwe technieken voor windenergie
Vierdejaars student Mart vindt zijn hbo-opleiding top!
Bekijk het filmpje
studieorientatie icoon Inge studeert nu verder aan de TU Eindhoven Indicatie dat de post een filmpje is
Wo | Techniek & Ontwerp
Studie
Inge studeert nu verder aan de TU Eindhoven
Daarvoor rondde ze met succes de hbo-opleiding Applied Science af.
Bekijk het filmpje
studieorientatie icoon Je hoeft geen nerd of slimbo te zijn Indicatie dat de post een filmpje is
Hbo | Chemie
Studie
Je hoeft geen nerd of slimbo te zijn
Proef de sfeer bij de opleiding Chemie in Rotterdam.
Bekijk het filmpje
studieorientatie icoon Foute keuzes bestaan niet
Hbo | Chemie
Studie
Foute keuzes bestaan niet
Judesha vertelt over haar studiekeuze proces.
Bekijk het artikel
studieorientatie icoon Vicky vond de bètavakken leuk Indicatie dat de post een filmpje is
Hbo | Chemie
Studie
Vicky vond de bètavakken leuk
Bij Chemische Technologie zit ze nu op haar plek.
Bekijk het filmpje
studieorientatie icoon We hebben hier een geweldig lab Indicatie dat de post een filmpje is
Hbo | Chemie
Studie
We hebben hier een geweldig lab
Sanne, Justus en Boyd vertellen waarom zij kozen voor Utrecht.
Bekijk het filmpje
studieorientatie icoon Het mooie aan deze studie zijn de grote labs Indicatie dat de post een filmpje is
Hbo | Chemie
Studie
Het mooie aan deze studie zijn de grote labs
Studenten laten je alle ins and outs zien van hbo Chemie.
Bekijk het filmpje
studieorientatie icoon Je bent wel met serieus werk bezig Indicatie dat de post een filmpje is
Hbo | Chemie
Studie
Je bent wel met serieus werk bezig
Docenten en studenten vertellen over de hbo-studie Chemie.
Bekijk het filmpje
studieorientatie icoon Jij en chemie? Dat geloof ik niet Indicatie dat de post een filmpje is
Hbo | Chemie
Studie
Jij en chemie? Dat geloof ik niet
Elisa is nu vierdejaarsstudent Chemie in Amsterdam.
Bekijk het filmpje
studieorientatie icoon Chemische Technologie studeren in Groningen Indicatie dat de post een filmpje is
Hbo | Chemie
Studie
Chemische Technologie studeren in Groningen
Wenke en Jeroen laten je zien wat de opleiding inhoudt.
Bekijk het filmpje
studieorientatie icoon Praktijklessen vind ik leuk om te doen Indicatie dat de post een filmpje is
Hbo | Chemie
Studie
Praktijklessen vind ik leuk om te doen
Nighel studeert Chemie, bekijk zijn filmpje!
Bekijk het filmpje
studieorientatie icoon Wij studeren Chemische Technologie Indicatie dat de post een filmpje is
Hbo | Chemie
Studie
Wij studeren Chemische Technologie
Valerie en Roel geven je een rondleiding bij hun opleiding.
Bekijk het filmpje
studieorientatie icoon Je bent bij deze studie geen nummer!
Hbo | Chemie
Studie
Je bent bij deze studie geen nummer!
Lees hoe Marjolein Chemische Technologie vindt.
Bekijk het interview
studieorientatie icoon Diploma (bijna) gehaald en nu!?
Hbo | Chemie
Studie
Diploma (bijna) gehaald en nu!?
Lees waarom Femke koos voor het hbo na het vwo.
Bekijk het artikel
studieorientatie icoon Bo koos voor Chemische Technologie Indicatie dat de post een filmpje is
Hbo | Chemie
Studie
Bo koos voor Chemische Technologie
Bo is enthousiast over haar hbo-opleiding. Bekijk de filmpjes.
Bekijk het filmpje
studieorientatie icoon Ik leer ook van dingen naast mijn studie Indicatie dat de post een filmpje is
Hbo | Chemie
Studie
Ik leer ook van dingen naast mijn studie
Nick studeert Chemie en heeft een top tijd.
Bekijk het filmpje
studieorientatie icoon Positief bijdragen aan het leven van mensen
Hbo | Chemie
Studie
Positief bijdragen aan het leven van mensen
Anna, David en Joeri kijken terug op hun studietijd.
Bekijk het interview
studieorientatie icoon Scheikunde ontdek je pas tijdens het studeren Indicatie dat de post een filmpje is
Wo | Chemie
Studie
Scheikunde ontdek je pas tijdens het studeren
De studie scheikunde iets voor jou?
Bekijk het filmpje
studieorientatie icoon Ik voelde mij snel thuis in deze studie
Hbo | Chemie
Studie
Ik voelde mij snel thuis in deze studie
Volgens Hylke doorgrond je met de juiste formules elk proces.
Bekijk het interview
studieorientatie icoon Medicijnen maken van rotte appels Indicatie dat de post een filmpje is
Hbo | Chemie
Studie
Medicijnen maken van rotte appels
Uniek project van studenten Chemische Technologie.
Bekijk het filmpje
studieorientatie icoon Goed persoonlijk contact met docenten Indicatie dat de post een filmpje is
Hbo | Chemie
Studie
Goed persoonlijk contact met docenten
Matthew koos na het mbo voor de opleiding Chemie.
Bekijk het filmpje
studieorientatie icoon Risheet doet twee hbo-opleidingen Indicatie dat de post een filmpje is
Hbo | Chemie
Studie
Risheet doet twee hbo-opleidingen
Hij vertelt hoe hij de hbo-opleidingen BML en Chemie combineert.
Bekijk het filmpje