Goud is één van de langst bekende metalen. Het komt in de natuur in metallische vorm voor. De toepassing in sieraden en munten dateert al van ver voor onze jaartelling. Goud is extreem ductiel (rekbaar). Eén gram goud is uit te walsen tot een oppervlakte van twee tennisvelden (vijfhonderd vierkante meter) of uit te rekken tot een draadje van maar liefst drie kilometer lengte. Zuiver goud is één van de meest inerte metalen, maar in de vorm van nano-deeltjes kan het goede katalytische eigenschappen vertonen. Zulke nano-deeltjes hebben ook bijzondere optische eigenschappen: hun grootte bepaalt welke kleur ze aannemen. Goud dient al eeuwenlang als rode kleurstof in gebrandschilderde ramen. Ongeveer de helft van al het goud op de wereld is in eigendom van staatsbanken, opgeslagen in bankkluizen.

Symbool

Au

Protonen/elektronen

79

Groep

11

Isotopen

197Au, 198Au

Periode

6

Elektronenconfiguratie

[Xe] 6s2 4f14 5d9

Blok

d

Elektronencofiguratie Bohr

2,8,18,32,18,1

Bij kamertemperatuur

vast

Elektronegativiteit

1,4 (Pauling)

Dichtheid

19300 kg m-3

Atoomstraal

144 . 10-12 m

Smeltpunt

1064 oC (1337 K)

Relatieve atoommassa

196.967

Kookpunt

2836 oC (3109 K)

Soortelijke warmte

129 J kg-1K-1

Warmtegeleidingscoëfficiënt

318 W m-1K-1

Selecteer

Toepassingen
Naam & ontdekking
Voorkomen
Bereiding
Beeld en audio
Toepassingen

Toepassingen

Naam & ontdekking

Voorkomen

Bereiding

Beeld en audio

Toepassingen

Sieraden, medaille

Goud is behalve duur en glanzend ook onaantastbaar en toch goed bewerkbaar. Dat maakt het tot een uitstekend materiaal voor sieraden.

Om het edelmetaal voldoende hard te maken wordt het gele­geerd met metalen als koper en zilver. Het resulterende goudpercentage wordt meestal uitgedrukt in karaat. Zuiver goud is  24 karaats. Het voor sieraden veelgebruikte 18 karaats en 14 karaats goud bevat dus respectievelijk 75 en 58,5% goud.

De gebruikte legeringselementen bepalen de kleur van het goud. Koper zorgt voor een roze/rode glans, geel goud bevat zowel koper als zilver. Goud met een groenige glans bevat zink. Wit goud is voornamelijk gelegeerd met palladium. Vroeger werd veel nikkel gebruikt maar dat is tegenwoordig aan strikte regels gebonden.

Goedkopere ‘gouden’ sieraden bestaan uit een onedel metaal waarop een dun laagje goud is aangebracht. Men spreekt dan van opgelegd goud of doublé goud (hoewel dat laatste woord erg Frans aandoet spreken de Fransen in dit geval van plaqué).

Valutametaal

Valutametalen zijn kostbare edelmetalen die – volgens internationa­le af­spraak –  als tegenwaarde voor papiergeld dienen. Het gaat vooral om goud, in baren van tenminste 99,6 % zuiver goud. Onge­veer de helft van al het goud op de wereld is zo in eigendom van staatsbanken en opgeslagen in bankkluizen.

Gouden mun­ten bevatten ongeveer tien procent koper; zuiver goud is te zacht en daarom niet geschikt als munt materiaal.

Tandheelkunde: kroon

Voor kronen en andere tandheelkundige elementen gebruikt men materiaal dat hard is, niet corrodeert, geen krimp of uitzetting vertoont en uiteraard veilig is. Kronen uit composietmaterialen op basis van kunsthars zijn het meest populair omdat ze niet van echte tanden te onderscheiden zijn. Toch kiezen mensen uit esthetische overwegingen ook wel voor metalen. Dit zijn legeringen uit goud, zilver, platina en geringe hoeveelheden andere metalen.

Reumabehandeling

Colloïdaal goud wordt gebruikt in medicijnen tegen reuma. Deze bestrijden de ontsteking en kunnen de reuma tot rust brengen. Behalve metallisch goud in colloïdale oplossing worden goudverbindingen als aurothioglucose, aurothiomalaat en auranofine toegepast.

Bladgoud

Ter versiering van boeken en ornamenten zoals schilderijlijsten wordt vaak bladgoud toegepast. Eén gram goud kan zo dun worden gewalst dat het een oppervlakte krijgt van twee tennisvelden (500 m2). In Egyptische grafkamers is meer dan vijfduizend jaar oud bladgoud aangetroffen.

Elektrisch contact

Elektrische contacten in precisiemeetapparatuur, relais, enz. moeten zeer corrosie bestendig zijn en goed de elektriciteit geleiden. Daarom wordt gebruik ge­maakt van vergulde metalen (of van legeringen met ca. 40% zilver).

Meer toepassingen

Als element en in legeringen

  • Contactpunten in geïntegreerde (micro)schakelaar
  • Goudfolie, ter isolatie (reflectie van warmtestraling).
  • Glaskleuring (rood – met colloïdaal goud; het zogenoemde ‘Rubinglas’)
  • Katalysator voor de bereiding van salpeterzuur uit NH3 (gelegeerd met Pt)
  • Pigment voor cosmetica
  • Soldeer voor hoogvacuümapparatuur (met 20 % Cu)
  • Thermo-element (met 35-46 % Pd)
  • Vulpenpunt (59 % Au, 23 % Cu, 14 % Ag, 4 % Zn)
  • Weerstandsthermometer (met Mn)
  • Zonwerend glas (oppervlakte laag)

In verbindingen

GlaskleuringAu2(SeO4)3
KeramiekAu-sulforesinaat
Vergulden van metalen (galvanisch)HAuCl4

Naam

Het woord goud is afgeleid van het Germaanse ghel, dat geel betekent. In het Oudsaksisch werd het gold genoemd.

Ook in het Latijn­ staat aurum voor geel (vergelijk ook het oud Romaanse aurora voor licht of glans). Dit vind je bijvoorbeeld terug in het Frans, Spaans en andere Romaanse talen. Het elementaire symbool Au is van deze naam afgeleid.

Ontdekking

Goud is één van de oudst bekende metalen. Het werd al vóór 4.000 v. Chr. gebruikt als sieraad en ruilmiddel. De geweldige aantrekkingskracht van goud wordt beschreven in verschillende mythes (bijvoorbeeld die rond Koning Midas (foto), die alles wat hij aanraakte in goud veranderde, of Jason en de Argonauten en het gulden vlies).

De eerste munten werden geslagen uit een legering van zilver en goud door Croesus, rond 550 v. Chr. De Egyptenaren en de Chinezen  gebruikten goud al voor het vervangen van kiezen en tanden. Ook het gebruik van goudverbindingen als kleurstof is al heel oud. In 1252 werd de eerste Fiorino d’oro geslagen, een Florentijnse munt met ca. 2 gram goud.

Voorkomen

Goud staat op plaats 75 in de rangorde van de meest voorkomende elementen. Het is zeldzaam: het aandeel in de aardkorst is 4.10-7% op basis van gewicht.

Goud komt vooral voor als me­taal (mineralogen noemen dat de gedegen toestand), bijvoorbeeld in ertsen van zilver, koper, ijzer en de platinametalen.

Er zijn ook enkele mineralen waarin goud voorkomt, bijvoorbeeld:

AurostibietAuSb2
AuricuprideCu3Au
CalaverietAuTe2
NagyagietAuTe2.6Pb(S,Te)
SylvanietAgAuTe4

Winning

De belangrijkste wingebieden liggen in Zuid-Afrika (Witwatersrand), Rusland (Siberië), Canada, de Verenigde Staten van Amerika (Californië, Colorado, Alaska), Brazilië, Australië, Chili, Irian Barat (West Irian), Zimbab­we, Colombia en de Dominicaanse Repu­bliek. De EU heeft met de Critical Raw Materials Act in 2022 het element goud op de lijst van schaarse en strategische grondstoffen gezet.

Bereiding

Vroeger

De eenvoudigste manier om goud te verkrijgen is om zand of grond uit te wassen met water. Denk bijvoorbeeld aan de ‘goldrush’ in de Verenigde Staten. Een meer chemische manier om het edelmetaal te verkrijgen is de extractie van goud bevattend gesteente met kwik. Deze methode werd al rond circa 1500 v. Chr. toegepast (zie ook 80 – kwik).

Tegenwoordig

Vandaag de dag is de productie van goud lonend bij de aanwezigheid van ongeveer vier gram goud per ton gesteente. Goudertsen wordt opgelost in kwik, waarna het kwik wordt uit gedestilleerd. Het resultaat is ruw goud (90 % zuiver), dat door omsmel­ten verder is te zuiveren.

Een andere manier is het goud uit te logen met een cyanide oplossing in de aanwezigheid van zuurstof (via het inleiden van lucht). Daarbij ontstaat een cyanide complex:

4 Au + 8 NaCN + O2 + 2 H2O  4 NaAu(Cn)2 + 4 NaOH

Het goud kan uit het complex worden vrijgemaakt door elektrolyse, of door reductie met zinkstof

2 NaAu(CN)2 + Zn  Na2Zn(CN)4 + 2 Au

Uit het gevormde ruwe goud is via elektrolytische weg zuiver goud (meer dan 99,95 %) te verkrijgen.

Ook het anodeslib, dat overblijft bij de winning van zilver en andere metalen, dient meer en meer als bron voor goud. Na vloeistof-vloeistofextractie of ionenwisseling, wordt via elektrolyse goud gevormd.

Bekijk foto’s en filmpjes
filmpje icoon Goud - Periodic Videos
Filmpje
Goud - Periodic Videos
Bekijk het filmpje
afbeelding icoon Elektronenschillen goud
Afbeelding
Elektronenschillen goud
Bekijk de afbeelding
afbeelding icoon Goud kristallen
Afbeelding
Goud kristallen
Bekijk de afbeelding
afbeelding icoon Goudstaaf
Afbeelding
Goudstaaf
Bekijk de afbeelding
afbeelding icoon Bladgoud
Afbeelding
Bladgoud
Bekijk de afbeelding
afbeelding icoon Mojave goudnugget
Afbeelding
Mojave goudnugget
Bekijk de afbeelding
Beluister podcasts (Engels)
podcast icoon Goud - Royal Society of Chemistry
Podcast
Goud - Royal Society of Chemistry
Luister de podcast

Scheikunde studeren

Wat vinden zij van de studies en het werk?

studieorientatie icoon Jij en chemie? Dat geloof ik niet Indicatie dat de post een filmpje is
Hbo | Chemie
Studie
Jij en chemie? Dat geloof ik niet
Elisa is nu vierdejaarsstudent Chemie in Amsterdam.
Bekijk het filmpje
studieorientatie icoon Hoe is dat eigenlijk, chemie studeren?
Hbo | Chemie
Studie
Hoe is dat eigenlijk, chemie studeren?
De wereld van chemie is groter dan je denkt.
Bekijk het interview
studieorientatie icoon Chemische Technologie studeren in Groningen Indicatie dat de post een filmpje is
Hbo | Chemie
Studie
Chemische Technologie studeren in Groningen
Wenke en Jeroen laten je zien wat de opleiding inhoudt.
Bekijk het filmpje
studieorientatie icoon Ik haalde vroeger zesjes voor scheikunde Indicatie dat de post een filmpje is
Hbo | Chemie
Studie
Ik haalde vroeger zesjes voor scheikunde
Student Sanne vertelt over de studie Chemie aan de HAN.
Bekijk het filmpje
studieorientatie icoon Vicky vond de bètavakken leuk Indicatie dat de post een filmpje is
Hbo | Chemie
Studie
Vicky vond de bètavakken leuk
Bij Chemische Technologie zit ze nu op haar plek.
Bekijk het filmpje
studieorientatie icoon Foute keuzes bestaan niet
Hbo | Chemie
Studie
Foute keuzes bestaan niet
Judesha vertelt over haar studiekeuze proces.
Bekijk het artikel
studieorientatie icoon Wij studeren Chemische Technologie Indicatie dat de post een filmpje is
Hbo | Chemie
Studie
Wij studeren Chemische Technologie
Valerie en Roel geven je een rondleiding bij hun opleiding.
Bekijk het filmpje
studieorientatie icoon Je hoeft geen nerd of slimbo te zijn Indicatie dat de post een filmpje is
Hbo | Chemie
Studie
Je hoeft geen nerd of slimbo te zijn
Proef de sfeer bij de opleiding Chemie in Rotterdam.
Bekijk het filmpje
studieorientatie icoon Ik leer ook van dingen naast mijn studie Indicatie dat de post een filmpje is
Hbo | Chemie
Studie
Ik leer ook van dingen naast mijn studie
Nick studeert Chemie en heeft een top tijd.
Bekijk het filmpje
studieorientatie icoon Inge studeert nu verder aan de TU Eindhoven Indicatie dat de post een filmpje is
Wo | Techniek & Ontwerp
Studie
Inge studeert nu verder aan de TU Eindhoven
Daarvoor rondde ze met succes de hbo-opleiding Applied Science af.
Bekijk het filmpje
studieorientatie icoon Scheikunde ontdek je pas tijdens het studeren Indicatie dat de post een filmpje is
Wo | Chemie
Studie
Scheikunde ontdek je pas tijdens het studeren
De studie scheikunde iets voor jou?
Bekijk het filmpje
studieorientatie icoon Risheet doet twee hbo-opleidingen Indicatie dat de post een filmpje is
Hbo | Chemie
Studie
Risheet doet twee hbo-opleidingen
Hij vertelt hoe hij de hbo-opleidingen BML en Chemie combineert.
Bekijk het filmpje
studieorientatie icoon Diploma (bijna) gehaald en nu!?
Hbo | Chemie
Studie
Diploma (bijna) gehaald en nu!?
Lees waarom Femke koos voor het hbo na het vwo.
Bekijk het artikel
studieorientatie icoon Je bent wel met serieus werk bezig Indicatie dat de post een filmpje is
Hbo | Chemie
Studie
Je bent wel met serieus werk bezig
Docenten en studenten vertellen over de hbo-studie Chemie.
Bekijk het filmpje
studieorientatie icoon Chemie is alles op kleine schaal Indicatie dat de post een filmpje is
Hbo | Chemie
Studie
Chemie is alles op kleine schaal
Adinda neemt je mee naar de hbo-opleiding Chemie.
Bekijk het filmpje
studieorientatie icoon In het eerste jaar deed ik een project over bier Indicatie dat de post een filmpje is
Hbo | Chemie
Studie
In het eerste jaar deed ik een project over bier
Livai was nog maar 16 jaar toen hij begon met Chemie.
Bekijk het filmpje
studieorientatie icoon Werken aan nieuwe technieken voor windenergie Indicatie dat de post een filmpje is
Hbo | Chemie
Studie
Werken aan nieuwe technieken voor windenergie
Vierdejaars student Mart vindt zijn hbo-opleiding top!
Bekijk het filmpje
studieorientatie icoon Goed persoonlijk contact met docenten Indicatie dat de post een filmpje is
Hbo | Chemie
Studie
Goed persoonlijk contact met docenten
Matthew koos na het mbo voor de opleiding Chemie.
Bekijk het filmpje
studieorientatie icoon Praktijklessen vind ik leuk om te doen Indicatie dat de post een filmpje is
Hbo | Chemie
Studie
Praktijklessen vind ik leuk om te doen
Nighel studeert Chemie, bekijk zijn filmpje!
Bekijk het filmpje
studieorientatie icoon Tom loopt stage bij Teijin Aramid Indicatie dat de post een filmpje is
Hbo | Chemie
Stage
Tom loopt stage bij Teijin Aramid
Tom is student Chemische Technologie en laat zijn stagewerkplek zien.
Bekijk het filmpje
studieorientatie icoon Bo koos voor Chemische Technologie Indicatie dat de post een filmpje is
Hbo | Chemie
Studie
Bo koos voor Chemische Technologie
Bo is enthousiast over haar hbo-opleiding. Bekijk de filmpjes.
Bekijk het filmpje
studieorientatie icoon Het mooie aan deze studie zijn de grote labs Indicatie dat de post een filmpje is
Hbo | Chemie
Studie
Het mooie aan deze studie zijn de grote labs
Studenten laten je alle ins and outs zien van hbo Chemie.
Bekijk het filmpje
studieorientatie icoon Je bent bij deze studie geen nummer!
Hbo | Chemie
Studie
Je bent bij deze studie geen nummer!
Lees hoe Marjolein Chemische Technologie vindt.
Bekijk het interview
studieorientatie icoon Positief bijdragen aan het leven van mensen
Hbo | Chemie
Studie
Positief bijdragen aan het leven van mensen
Anna, David en Joeri kijken terug op hun studietijd.
Bekijk het interview
studieorientatie icoon Medicijnen maken van rotte appels Indicatie dat de post een filmpje is
Hbo | Chemie
Studie
Medicijnen maken van rotte appels
Uniek project van studenten Chemische Technologie.
Bekijk het filmpje
studieorientatie icoon Chemie is meer dan alleen maar deeltjes Indicatie dat de post een filmpje is
Hbo | Chemie
Studie
Chemie is meer dan alleen maar deeltjes
Ontdek de studie Chemische Technologie samen met Miriam!
Bekijk het filmpje
studieorientatie icoon Ik voelde mij snel thuis in deze studie
Hbo | Chemie
Studie
Ik voelde mij snel thuis in deze studie
Volgens Hylke doorgrond je met de juiste formules elk proces.
Bekijk het interview
studieorientatie icoon We hebben hier een geweldig lab Indicatie dat de post een filmpje is
Hbo | Chemie
Studie
We hebben hier een geweldig lab
Sanne, Justus en Boyd vertellen waarom zij kozen voor Utrecht.
Bekijk het filmpje