I/Jood

Toepassingen

Jodiumtinctuur

Jodiumtinctuur heeft een desinfecterende werking. De oplossing bevat 2,0% jood, 2,5% natrium– of kaliumjodide en 48,0% alcohol (massapercentages). Omdat jodium bij het gebruik in wonden een bijtende wer­king heeft, wordt meestal isobetadine als desinfectiemid­del gebruikt. In deze stof zijn de jood moleculen ‘opge­bor­gen’ in polyvinyl­pyrroli­don (of povidon). Bij contact met water komt dan een bepaalde hoeveelheid jodium vrij. De door micro-organismen verbruikte jodium wordt weer aange­vuld, zodat er een vrij constante hoeveelheid jodium in de oplos­sing aanwezig is. NASA koos voor dit antisep­ticum bij de Apollo-, Skylab- en Spaceshuttle-projecten.

Bestraling schildklier

De radioactieve joodisotopen ¹²³I en ¹³¹I worden gebruikt bij behandeling en diagnose van aandoeningen in de schildklier (met name kanker). De zwakke gammastraler ¹²³I heeft diagnostische toe­pas­singen (de halfwaardetijd is ongeveer 13 uur). Het isotoop ¹³¹I is een wat sterkere gammastraler die zowel gebruikt wordt voor diagnostische als therapeu­ti­sche toepassingen. Deze heeft een halfwaardetijd van ongeveer 8 dagen. Voor beide isotopen geldt dat ze worden toegediend via verbindingen als tetrajood­tyrosine, zodat ze inge­bouwd raken in het groeirege­lingshor­moon in de schildklier.

Halogeenlamp

Een halogeenlamp is een speciale uitvoering van een gewone gloeilamp. Aan het inerte gas in de lamp is halogeendamp (met name jood) of een halogeenverbinding (bijvoorbeeld methyljodide of methylbromide) toegevoegd. Als gevolg daarvan stijgt de lichtopbrengst (ongeveer het dubbele van een gewone gloeilamp) en de levensduur (ongeveer vijf keer langer).

Het jood in de lamp fungeer als een soort ‘verzorger’ van de gloeidraad. Bij de hoge temperatuur (ca. 3.000 °C) verdampt altijd een kleine beetje van het wolfraam metaal. In het koudere gedeelte van de lamp reageert dat met de jooddamp tot wol­fraamjodide (WI₄). Dit blijft in damp­vorm, en als het in de buurt van de zeer hete gloeidraad komt ontleedt het weer in wolfraam – dat op de spiraal neerslaat – en jood. Dit proces herhaalt zich keer op keer.

Röntgendiagnostiek

Verbindingen van jood met organische moleculen (bijvoorbeeld het natriumzout van tetrajoodfenolftaleïne) dienen als contrastmiddel in de röntgen- en radiodiagnostiek. Het jood in de verbindingen heeft een sterk verstrooiend vermogen voor röntgenstraling. In de diagnostiek wordt ook gebruik gemaakt van verbindingen met een radioactief joodisotoop (¹²⁵I, ¹³¹I of ¹³²I).

Cesiumjodide wordt gebruikt in elektronische detectoren voor röntgenstraling. Hiermee wordt het röntgenbeeld omgezet in digitale informatie, zodat computers de beelden op elk gewenst formaat op een scherm kunnen tonen.

Zout (strumavoorkoming)

Jood is een onmisbaar element voor het menselijk lichaam. De aanbevolen dagelijkse opname bedraagt 0,1 mg jood. De voornaamste bronnen van jood in onze voeding zijn zeevis, schelp- en schaaldieren, eieren, melk, vlees en granen.

Jood is met name aanwezig in de schildklier. Die produceert hormonen die nodig zijn voor een goede werking van het metabolisme van alle cellen. Een tekort aan jodium kan leiden tot aandoeningen van de schildklier zelf, zoals struma (zwelling), maar ook tot andere aandoeningen, zoals een onomkeerbare vertraging van de hersengroei bij jonge kinderen.

Om dit te voor­komen voegt men jood toe aan keuken­zout. Dit gebeurt in de vorm van verschillende jood verbindingen, bijvoorbeeld kaliumjodide (Nederland en België) of kaliumjodaat (o.a. in België en Duitsland).

Jodiumtablet tegen radioactieve straling

Radioactieve jood-isotopen zijn bijproducten van de kernsplitsing in kernreactoren. Ze vormen een gevaar voor de gezondheid bij ongelukken met kerncentrales (zoals bijvoorbeeld in Fukishima in maart 2011). Een effectieve manier om de opname van deze isotopen tegen te gaan is het slikken van ‘jodiumtabletten’, Deze bevatten jodide- of jodaatverbindingen die de schildklier met jood verzadigen. De inbouw van radio­actief jood in het groeiregelingshormoon wordt dan tegengegaan. Dit beschermend effect is binnen 6 uur na inname aanwezig.

Regenvorming

Door zeer kleine kristallen zilverjodide (AgI) in de atmosfeer te brengen is het mogelijk de vorming van regen te forceren. De kristallen dienen als kiemen waarop de waterdamp condenseert. Als de gevormde druppels groot genoeg zijn vallen ze naar beneden. Deze techniek wordt onder andere toegepast om hagelbuien te voorkomen.

Meer toepassingen

Als element en in legeringen

• Geneesmiddel: bij verkoudheid: een druppel joodtinctuur in een glas water
• Ontsmetting van water
• Zuiveren van metalen (bv. Ti, Zr, Hf)

In verbindingen