Te/Telluur
chemisch-element
Exact wat je zoekt

52

Te/Telluur

Het zeldzame, zilverwitte metalloïde telluur lijkt chemisch gezien erg op seleen, dat één positie hoger in dezelfde groep staat. Het is meer metallisch en iets minder giftig, maar verbindingen met telluur stinken nog meer dan die met seleen. Mensen die (vanwege hun werk) aan de kleinste hoeveelheden telluur blootgesteld zijn ontwikkelen al een knoflook-achtige ’telluur-adem’. Telluur is het enige element dat gemakkelijk verbindingen vormt met goud. Gouderts kan daarom goudtelluride bevatten. Telluur is erg zeldzaam. Het wordt gebruikt als legeringselement in staal, koper en lood.

Symbool

Te

Protonen/elektronen

52

Groep

16

Isotopen

120Te, 122Te, 123Te, 124Te,
125Te, 126Te, 128Te, 130Te

Periode

5

Elektronenconfiguratie

[Kr] 5s2 4d10 5p4

Blok

p

Elektronencofiguratie Bohr

2,8,18,18,6

Bij kamertemperatuur

vast

Elektronegativiteit

2,1 (Pauling)

Dichtheid

6232 kg m-3

Atoomstraal

137 . 10-12 m

Smeltpunt

450 oC (723 K)

Relatieve atoommassa

127.60

Kookpunt

988 oC (1261 K)

Soortelijke warmte

202 J kg-1K-1

Warmtegeleidingscoëfficiënt

2,35 W m-1K-1 

Selecteer

Toepassingen
Naam & ontdekking
Voorkomen
Bereiding
Beeld en audio
Toepassingen

Toepassingen

Naam & ontdekking

Voorkomen

Bereiding

Beeld en audio

Toepassingen

Bescherming lood in accu

Het toevoegen van een kleine hoeveelheid telluur beschermt lood tegen de corrosie­ve werking van accuzuur. Bovendien verhoogt het legeren met telluur de hard­heid van het metaal.

Draaistaal

Om staal geschikt te maken voor verwerking (‘verspanen’) op een draaibank, legeert men het met ongeveer 1 % telluur. Dit zogenaamde ‘draaistaal’ wordt onder andere gebruikt voor krukassen in automotoren en in onderdelen voor versnellingsbakken. Ook de verwerkbaarheid van koper en lood is te verbeteren door toevoeging van telluur. Deze legeringen worden wel ‘automatenkoper’ genoemd.

Detonator

In detonators, waarvan het tijdstip van ontsteking iets mag variëren, wordt zeer fijn ver­deeld telluur als reductor gebruikt, in combinatie met een sterke oxidator, bijvoorbeeld bariumperoxide.

Weerstandsdraad

Telluur beïnvloedt het geleidingsvermogen (zowel voor warmte als voor een elektrische stroom) van een groot aantal legeringen. Je vindt het onder andere in weerstandsdraad.

Vulkaniseren rubber

Bij het vulkaniseren van rubber gebruikt men telluurdiethyldithio­carbamaat {Te[S2CN(­C2H5O)2]4} als katalysator. Dit resulteert in goede elastische eigen­schappen van het rubber bij hogere temperatuur en een verbetering van de hittebestendigheid. Voor dat laatste wordt ook wel telluur­dioxi­de toegevoegd. Zie voor het vulkaniseren van rubber ook element 16: zwavel.

Zonnecellen

Zonnecellen met cadmiumtelluride (CdTe) en cadmiumsulfide (CdS) zijn vooral in grote, multi-kilowatt systemen aan een opmars bezig. Ze concurreren in deze toepassing zowel in prijs als efficiëntie met de bekende zonnepanelen gebaseerd op silicium. De cellen zijn opgebouwd uit meerdere dunne lagen, desgewenst aangebracht op een flexibel dragermateriaal.

Meer toepassingen

Als element en in legeringen

  • Halfgeleider
  • Katalysator bij de bereiding van etheenoxide (tussenstap voor de bereiding van glycol, de basisstof voor antivries)
  • Kopieerapparatuur (met Se)
  • Thermokoppel (Te/Pb.

 

In verbindingen

Coating voor metaal (goudkleur)Na2TeO3, Na2TeO4
Fungicide, algicide, parasiticideAlkyltelluride
Geneesmiddel:
Bestrijding huidziekten (o.a. lepra) DialkyltellurideDialkyltelluride
Behandeling van (hoofd)huidaandoeningenTeO2
HalfgeleiderBi2Te3
IR-diode en -detectie, laserdiodePbTe, CdTe
Katalysator voor de bereiding van naftaleenTeO2
Pigment voor keramiek en glasTeO2
Speciaal glas voor infraroodapparatuurTeO2
Thermo-elementBi2Te3, PbTe, CdTe
ZonnecelCdTe

Naam

De naam telluur is afgeleid van Tellus, de Romeinse godin van de aarde. Telluur is in dezelfde periode ontdekt als het element seleen, dat naar de maan werd vernoemd (naar het Griekse Selènè). Beide elementen hebben overeenkomsten in eigenschappen en worden steeds samen aangetroffen.

Behalve telluur wordt soms ook de naam tellurium gebruikt – dat is tevens de Engelse benaming voor het element.

Ontdekking

Telluur is in 1782 door de Oostenrijks-Hongaarse mineraloog Baron Franz Müller von Reichen­stein ontdekt in gouderts afkomstig uit Transsylvanië (wit goud). Hij isoleerde goudtelluride, AuTe2. Pas in 1798 bevestigde de Duitse chemicus Martin Klaproth (foto) de ontdekking van het nieuwe element. Hij wist het te isoleren en stelde voor het telluur te noemen.

Voorkomen

Telluur is een zeldzaam element. Het gewichtsaandeel in de aardkorst bedraagt een schamele 1.10-7 %. Daarmee staat het op plaats 80 in de rangorde van voorkomen.

Telluur komt in kleine hoeveelheden in zijn elementaire, niet-ontleed­bare vorm voor, onder andere bij zwavelafzettingen en in het mineraal pyriet (FeS2: ijzerdisulfide).

Verder komt het voor als telluriet (TeO2) en – als telluri­de – in diverse minera­len, zoals:

AltaïetPbTe
Calaveriet (foto)AuTe2
ColoradoietHgTe
HessietAg2Te
MelonietNiTe2
NagyagietPb5Au(T­e,S­b)4­S5-8
PetzietAg3AuT­e2
Tetra­dy­mietBi2Te2S
Sylvaniet(AuAg)2­Te4

Winning

De belangrijkste wingebieden liggen in de Verenigde Staten van Amerika, Canada, Roe­menië (Transsylvanië), Peru, Japan, Rusland, Kazachstan, Zuid-Afrika, West-Australië en Turkije. Een flink deel van het geproduceer­de telluur wordt gewonnen via het anodeslib van de nik­kel-, koper– en lood berei­ding, uit restanten bij de productie van zwavelzuur en uit stof uit elektrostatische (rook)gasreini­gers. De EU heeft met de Critical Raw Materials Act in 2022 het element telluur op de lijst van schaarse en strategische grondstoffen gezet.

Bereiding

Vroeger

Telluur werd verkregen bij de verwerking van gouderts. Men loste het erts op in koningswater en verdunde het ver­volgens met water. Na toevoeging van een overmaat kaliloog (een oplossing van kaliumhydroxide) ontstond een neerslag van goudhy­droxide en ijzerhydroxide. Dit filtreerde men af en men voegde er zoutzuur aan toe. Het resultaat was een neerslag van telluurdioxide, waaruit door verhitting met olie metal­lisch telluur was te verkrijgen.

Tegenwoordig

Anodeslib dat ontstaat bij de elektrolytische bereiding van koper bevat 3 – 25 % seleen en 1 – 8 % telluur. Verbranding van het slib in aanwezigheid van soda leidt tot de omzettting van het aanwezige telluur in telluriet en telluraat, bijvooorbeeld:

Cu2Te  +  Na2CO3  + 2 O2    (650°C)  2 CuO +  Na2TeO3  +  CO2

Hierbij wordt tegelijkertijd het aanwezige seleen omgezet in seleniet en selenaat. Door zwavelzuur aan het verkregen mengsel toe te voegen slaat telluurdioxide neer en blijft het seleniet in oplossing. Na filtratie wordt het neerslag opgelost in verdunde natron­loog. Uit deze oplossing verkrijgt men telluur door elektrolyse:

TeO32  +  H2O    Te  +  2 OH  +  O2

Het verkregen telluur is redelijk zuiver (ca. 99,8 %) maar kan verder gezui­verd worden door herhaalde elektrolyse of door zonesmelten.

Bekijk foto’s en filmpjes
filmpje icoon Telluur - Periodic Videos
Filmpje
Telluur - Periodic Videos
Bekijk het filmpje
afbeelding icoon Elektronenschillen Telluur
Afbeelding
Elektronenschillen Telluur
Bekijk de afbeelding
afbeelding icoon Telluur
Afbeelding
Telluur
Bekijk de afbeelding
afbeelding icoon Telluur in flesje
Afbeelding
Telluur in flesje
Bekijk de afbeelding
afbeelding icoon Telluur munt
Afbeelding
Telluur munt
Bekijk de afbeelding
afbeelding icoon Telluur munt
Afbeelding
Telluur munt
Bekijk de afbeelding
afbeelding icoon Telluur
Afbeelding
Telluur
Bekijk de afbeelding
Beluister podcasts (Engels)
podcast icoon Telluur - Royal Society of Chemistry
Podcast
Telluur - Royal Society of Chemistry
Luister de podcast

Scheikunde studeren

Wat vinden zij van de studies en het werk?

studieorientatie icoon In het eerste jaar deed ik een project over bier Indicatie dat de post een filmpje is
Hbo | Chemie
Studie
In het eerste jaar deed ik een project over bier
Livai was nog maar 16 jaar toen hij begon met Chemie.
Bekijk het filmpje
studieorientatie icoon Ik voelde mij snel thuis in deze studie
Hbo | Chemie
Studie
Ik voelde mij snel thuis in deze studie
Volgens Hylke doorgrond je met de juiste formules elk proces.
Bekijk het interview
studieorientatie icoon Medicijnen maken van rotte appels Indicatie dat de post een filmpje is
Hbo | Chemie
Studie
Medicijnen maken van rotte appels
Uniek project van studenten Chemische Technologie.
Bekijk het filmpje
studieorientatie icoon Scheikunde ontdek je pas tijdens het studeren Indicatie dat de post een filmpje is
Wo | Chemie
Studie
Scheikunde ontdek je pas tijdens het studeren
De studie scheikunde iets voor jou?
Bekijk het filmpje
studieorientatie icoon Goed persoonlijk contact met docenten Indicatie dat de post een filmpje is
Hbo | Chemie
Studie
Goed persoonlijk contact met docenten
Matthew koos na het mbo voor de opleiding Chemie.
Bekijk het filmpje
studieorientatie icoon Diploma (bijna) gehaald en nu!?
Hbo | Chemie
Studie
Diploma (bijna) gehaald en nu!?
Lees waarom Femke koos voor het hbo na het vwo.
Bekijk het artikel
studieorientatie icoon Foute keuzes bestaan niet
Hbo | Chemie
Studie
Foute keuzes bestaan niet
Judesha vertelt over haar studiekeuze proces.
Bekijk het artikel
studieorientatie icoon Het mooie aan deze studie zijn de grote labs Indicatie dat de post een filmpje is
Hbo | Chemie
Studie
Het mooie aan deze studie zijn de grote labs
Studenten laten je alle ins and outs zien van hbo Chemie.
Bekijk het filmpje
studieorientatie icoon Ik haalde vroeger zesjes voor scheikunde Indicatie dat de post een filmpje is
Hbo | Chemie
Studie
Ik haalde vroeger zesjes voor scheikunde
Student Sanne vertelt over de studie Chemie aan de HAN.
Bekijk het filmpje
studieorientatie icoon Vicky vond de bètavakken leuk Indicatie dat de post een filmpje is
Hbo | Chemie
Studie
Vicky vond de bètavakken leuk
Bij Chemische Technologie zit ze nu op haar plek.
Bekijk het filmpje
studieorientatie icoon Je bent wel met serieus werk bezig Indicatie dat de post een filmpje is
Hbo | Chemie
Studie
Je bent wel met serieus werk bezig
Docenten en studenten vertellen over de hbo-studie Chemie.
Bekijk het filmpje
studieorientatie icoon Bo koos voor Chemische Technologie Indicatie dat de post een filmpje is
Hbo | Chemie
Studie
Bo koos voor Chemische Technologie
Bo is enthousiast over haar hbo-opleiding. Bekijk de filmpjes.
Bekijk het filmpje
studieorientatie icoon Wij studeren Chemische Technologie Indicatie dat de post een filmpje is
Hbo | Chemie
Studie
Wij studeren Chemische Technologie
Valerie en Roel geven je een rondleiding bij hun opleiding.
Bekijk het filmpje
studieorientatie icoon Je bent bij deze studie geen nummer!
Hbo | Chemie
Studie
Je bent bij deze studie geen nummer!
Lees hoe Marjolein Chemische Technologie vindt.
Bekijk het interview
studieorientatie icoon We hebben hier een geweldig lab Indicatie dat de post een filmpje is
Hbo | Chemie
Studie
We hebben hier een geweldig lab
Sanne, Justus en Boyd vertellen waarom zij kozen voor Utrecht.
Bekijk het filmpje
studieorientatie icoon Chemie is alles op kleine schaal Indicatie dat de post een filmpje is
Hbo | Chemie
Studie
Chemie is alles op kleine schaal
Adinda neemt je mee naar de hbo-opleiding Chemie.
Bekijk het filmpje
studieorientatie icoon Je hoeft geen nerd of slimbo te zijn Indicatie dat de post een filmpje is
Hbo | Chemie
Studie
Je hoeft geen nerd of slimbo te zijn
Proef de sfeer bij de opleiding Chemie in Rotterdam.
Bekijk het filmpje
studieorientatie icoon Risheet doet twee hbo-opleidingen Indicatie dat de post een filmpje is
Hbo | Chemie
Studie
Risheet doet twee hbo-opleidingen
Hij vertelt hoe hij de hbo-opleidingen BML en Chemie combineert.
Bekijk het filmpje
studieorientatie icoon Ik leer ook van dingen naast mijn studie Indicatie dat de post een filmpje is
Hbo | Chemie
Studie
Ik leer ook van dingen naast mijn studie
Nick studeert Chemie en heeft een top tijd.
Bekijk het filmpje
studieorientatie icoon Jij en chemie? Dat geloof ik niet Indicatie dat de post een filmpje is
Hbo | Chemie
Studie
Jij en chemie? Dat geloof ik niet
Elisa is nu vierdejaarsstudent Chemie in Amsterdam.
Bekijk het filmpje
studieorientatie icoon Chemische Technologie studeren in Groningen Indicatie dat de post een filmpje is
Hbo | Chemie
Studie
Chemische Technologie studeren in Groningen
Wenke en Jeroen laten je zien wat de opleiding inhoudt.
Bekijk het filmpje
studieorientatie icoon Werken aan nieuwe technieken voor windenergie Indicatie dat de post een filmpje is
Hbo | Chemie
Studie
Werken aan nieuwe technieken voor windenergie
Vierdejaars student Mart vindt zijn hbo-opleiding top!
Bekijk het filmpje
studieorientatie icoon Tom loopt stage bij Teijin Aramid Indicatie dat de post een filmpje is
Hbo | Chemie
Stage
Tom loopt stage bij Teijin Aramid
Tom is student Chemische Technologie en laat zijn stagewerkplek zien.
Bekijk het filmpje
studieorientatie icoon Hoe is dat eigenlijk, chemie studeren?
Hbo | Chemie
Studie
Hoe is dat eigenlijk, chemie studeren?
De wereld van chemie is groter dan je denkt.
Bekijk het interview
studieorientatie icoon Inge studeert nu verder aan de TU Eindhoven Indicatie dat de post een filmpje is
Wo | Techniek & Ontwerp
Studie
Inge studeert nu verder aan de TU Eindhoven
Daarvoor rondde ze met succes de hbo-opleiding Applied Science af.
Bekijk het filmpje
studieorientatie icoon Chemie is meer dan alleen maar deeltjes Indicatie dat de post een filmpje is
Hbo | Chemie
Studie
Chemie is meer dan alleen maar deeltjes
Ontdek de studie Chemische Technologie samen met Miriam!
Bekijk het filmpje
studieorientatie icoon Praktijklessen vind ik leuk om te doen Indicatie dat de post een filmpje is
Hbo | Chemie
Studie
Praktijklessen vind ik leuk om te doen
Nighel studeert Chemie, bekijk zijn filmpje!
Bekijk het filmpje
studieorientatie icoon Positief bijdragen aan het leven van mensen
Hbo | Chemie
Studie
Positief bijdragen aan het leven van mensen
Anna, David en Joeri kijken terug op hun studietijd.
Bekijk het interview