Ir/Iridium
chemisch-element
Exact wat je zoekt

77

Ir/Iridium

Iridium is één van de zeldzaamste metalen. Het komt uiterst weinig voor in de aardkorst, maar is wel aanwezig in meteorieten. De ontdekking van een dun laagje iridium in gesteenten wordt daarom geassocieerd met de inslag van de grote meteoriet die de dinosauriërs deed uitsterven. Het element dankt zijn naam aan de regenboog (Latijn: iris) vanwege de veelkleurige zouten. Metallisch iridium is hard en zilverachtig. Je vindt het soms in injectienaalden en op de punt van dure vulpennen.

Symbool

Ir

Protonen/elektronen

77

Groep

9

Isotopen

191Ir, 193Ir

Periode

6

Elektronenconfiguratie

[Xe] 6s2 4f14 5d7

Blok

d

Elektronencofiguratie Bohr

2,8,18,32,15,2

Bij kamertemperatuur

vast

Elektronegativiteit

1,6 (Pauling)

Dichtheid

22600 kg m-3

Atoomstraal

135 . 10-12 m

Smeltpunt

2446 oC (2719 K)

Relatieve atoommassa

192.2

Kookpunt

4428 oC (4701 K)

Soortelijke warmte

131 J kg-1K-1

Warmtegeleidingscoëfficiënt

-

Selecteer

Toepassingen
Naam & ontdekking
Voorkomen
Bereiding
Beeld en audio
Toepassingen

Toepassingen

Naam & ontdekking

Voorkomen

Bereiding

Beeld en audio

Toepassingen

Injectienaald

In speciale soorten injectienaalden past men een legering toe van ongeveer zeventig procent platina en dertig procent iridium. Zulke naalden zijn zeer sterk en hard. Ze zijn bovendien zeer scherp te slijpen, zodat je de prik bijna niet voelt.

Vulpenpunt

Een vulpenpunt moet zeer corrosiebestendig, sterk en hard zijn. Voor de duurdere vulpennen gebruikt men daarom legeringen van platina of osmium met iridium, of zelfs zuiver iridium. Daarvoor wordt een kogeltje iridium op het edelstaal van de pen aangebracht. Daarna werkt men de pen punt verder af.

Standaardmeter

Tot 1960 gold een metalen staaf opgeslagen in Sèvres bij Parijs als de ‘standaardmeter’. Het was de referentie voor alle meetapparatuur voor lengtes en afstanden. De staaf was uitgevoerd in een legering van negentig procent platina en tien procent iridium. Deze is onaantastbaar, heeft een grote hardheid en een extreem lage uitzettingscoëfficiënt.

(In 1960 werd de eenheid van lengte gerelateerd aan de golflengte van het licht van de oranje-rode lijn in het spectrum van 86Kr. Sinds 1983 is de meter gedefinieerd als precies de afstand die licht aflegt in 1/299.792.458 deel van een seconde.)

Bougie

Legeringen met iridium zijn zeer hard, corrosiebestendig en goed bestand tegen de inwerking van vonken. Ze worden daarom gebruikt in contactpunten van zeer betrouwbare bougies voor helikopter-  en vliegtuigmotoren. Ook auto’s vind je soms dit soort bougies.

Bestraling tumoren

Het radioactieve isotoop iridum-192 zendt bèta- en gammastralen uit. Men past het toe voor de bestraling van tumoren in de vorm van een lang en dun staafje. Dit is bijvoorbeeld via een katheter op de juiste plaats te brengen. Deze minimaal invasieve methode wordt onder andere toegepast bij long-, borst-, baarmoederhals- en prostaatkanker.

Naast de medische toepassing wordt deze isotoop ook gebruikt voor de controle van het laswerk in bijvoorbeeld pijp­leidingen en huidplaten van schepen, voor de bepaling van de dikte van schoorsteenwanden en voor niveaumetingen (gammagrafie).

Meer toepassingen

Als element en in legeringen

  • Elektroden, o.a. bij chloorproductie
  • Katalysator, bijv. bij de bereiding van azijnzuur
  • Laboratoriumapparatuur
  • Onderdelen van precisie-instrumenten
  • Ruimtevaart: huls voor de splijtstof in nucleaire batterijen
  • Sieraden (10 % Ir)
  • Tandheelkundige legeringen (vanwege hardheid en onaantastbaarheid)
  • Thermo-element tot 2.200 *C (rhodium/iridium legering)

 

In verbindingen

  • Complexe iridiumverbindingen dienen als katalysator voor het hydrogeneren van organische verbindingen

Naam

De naam iridium is afgeleid van iris, het Griekse woord voor regen­boog. Dit vindt zijn oorsprong in de grote verschei­den­heid aan kleuren in iridiumzouten.

Ontdekking

De Engelse chemicus Smithson Tennant (foto) ontdekte iridium in 1803 in het residu dat ontstaat bij de verwerking van platina-erts. Het platina lost op in koningswater, maar er ontstaat ook een donkere, onoplosbare neerslag. Andere chemici veronderstelden dat dit koolstof zou zijn, maar Tennant was een andere mening toegedaan. Hij had de nodige ervaring met koolstof; zo toonde hij als eerste aan dat diamant een vorm van zuiver koolstof is. Dankzij een uitgekiende chemische behandeling van het residu ontdekte Tennant zowel osmium als iridium.

Tennant was de zakenpartner van William Hyde Wollaston (foto) die veel geld wist te verdienen met de verwerking van platina-erts. Wollaston is de ontdekker van palladium (1802) en rhodium (1804), ook in ruw platina.

Voorkomen

Met een gewichtsaandeel van 1.10-7 % van de aardkost staat iridium op een gedeelde 77e plaats in de lijst van meest voorkomende elementen (samen met ruthenium, rhodium en tellurium).

De kern van de aarde bevat naar alle waar­schij­nlijk­heid meer iridium. Dit leidt men af uit het feit dat ook op de zon en in meteorieten iridium is aangetroffen.

Iridium komt meestal in metallische (‘gedegen’) toestand) voor in de ertsen van de platinametalen en van goud. Er zijn enkele (zeldzame) mineralen die iridium bevatten, zoals irarsiet (Ir,Ru,Rh,Pt)AsS, iridarseniet (Ir,Ru)As2 en kashiniet (Ir,Rh)2S3.

Winning

De belangrijkste wingebieden liggen in Zuid-Afrika, Rusland (West-Siberië), Canada, Tas­manië, Indonesië (Kalimantan) en Japan. Iridium wordt voornamelijk verkregen uit het anodeslib bij de bereiding van nikkel.

Bereiding

Vroeger

De eerste bereiding van iridium vond plaats door het oplossen van ruw platina in koningswater, waarna het residu (na smelten met lood) werd behan­de­ld met zuur of alkali. Daarbij ontstaan de oxiden van respectievelijk osmium en iridium. In het geval van iridium is het metaal te verkrijgen via omzetting van het oxide in (NH4)3[IrCl6] gevolgd door reductie met waterstof.

Tegenwoordig

Iridium is op verschillende manieren te bereiden de mineralen die platinametalen bevatten. Deze worden opgelost in konings­wa­ter. Na een aantal bewerkingen ontstaat uiteindelijk iridiumchloride (IrCl2), dat wordt omgezet in het complex (NH4)3[IrCl6]. Door reductie met waterstof of via elektrolyse verkrijgt men het iridium.

Iridium is ook te winnen uit restanten bij de nikkel-, platina– en koperwinning. Het in koningswater onoplos­bare deel wordt gesmol­ten met natriumwaterstofsulfaat (NaHSO4) en opgelost in water. Het onoplosba­re deel dat daarna overblijft smelt men met natriumperoxide (Na2O2). Na toevoegen van water blijft iridium(IV)oxide (IrO2) achter, dat men oplost in konings­water. Het toevoegen van ammoniumchloride leidt vervolgens tot de vorming van het complex (NH4)3­[IrCl6]. Na zuivering wordt deze ver­bin­ding gereduceerd met water­stof.

Naast deze ‘klassieke’ methode maakt men steeds meer gebruik van vloeistof-vloeistofextractie en ionenwisseling om de platinametalen te scheiden.

Vaak wordt iridium overigens niet gescheiden van de andere platinametalen (bijvoor­beeld osmium) maar verwerkt tot een direct te gebruiken legering.

Bekijk foto’s en filmpjes
filmpje icoon Iridium - Periodic Videos
Filmpje
Iridium - Periodic Videos
Bekijk het filmpje
afbeelding icoon Elektronenschillen iridium
Afbeelding
Elektronenschillen iridium
Bekijk de afbeelding
afbeelding icoon Iridium metaal
Afbeelding
Iridium metaal
Bekijk de afbeelding
afbeelding icoon Iridium folie
Afbeelding
Iridium folie
Bekijk de afbeelding
afbeelding icoon Iridium stukjes
Afbeelding
Iridium stukjes
Bekijk de afbeelding
Beluister podcasts (Engels)
podcast icoon Iridium - Royal Society of Chemistry
Podcast
Iridium - Royal Society of Chemistry
Luister de podcast

Scheikunde studeren

Wat vinden zij van de studies en het werk?

studieorientatie icoon Tom loopt stage bij Teijin Aramid Indicatie dat de post een filmpje is
Hbo | Chemie
Stage
Tom loopt stage bij Teijin Aramid
Tom is student Chemische Technologie en laat zijn stagewerkplek zien.
Bekijk het filmpje
studieorientatie icoon Diploma (bijna) gehaald en nu!?
Hbo | Chemie
Studie
Diploma (bijna) gehaald en nu!?
Lees waarom Femke koos voor het hbo na het vwo.
Bekijk het artikel
studieorientatie icoon Werken aan nieuwe technieken voor windenergie Indicatie dat de post een filmpje is
Hbo | Chemie
Studie
Werken aan nieuwe technieken voor windenergie
Vierdejaars student Mart vindt zijn hbo-opleiding top!
Bekijk het filmpje
studieorientatie icoon Goed persoonlijk contact met docenten Indicatie dat de post een filmpje is
Hbo | Chemie
Studie
Goed persoonlijk contact met docenten
Matthew koos na het mbo voor de opleiding Chemie.
Bekijk het filmpje
studieorientatie icoon Chemische Technologie studeren in Groningen Indicatie dat de post een filmpje is
Hbo | Chemie
Studie
Chemische Technologie studeren in Groningen
Wenke en Jeroen laten je zien wat de opleiding inhoudt.
Bekijk het filmpje
studieorientatie icoon Praktijklessen vind ik leuk om te doen Indicatie dat de post een filmpje is
Hbo | Chemie
Studie
Praktijklessen vind ik leuk om te doen
Nighel studeert Chemie, bekijk zijn filmpje!
Bekijk het filmpje
studieorientatie icoon Ik voelde mij snel thuis in deze studie
Hbo | Chemie
Studie
Ik voelde mij snel thuis in deze studie
Volgens Hylke doorgrond je met de juiste formules elk proces.
Bekijk het interview
studieorientatie icoon In het eerste jaar deed ik een project over bier Indicatie dat de post een filmpje is
Hbo | Chemie
Studie
In het eerste jaar deed ik een project over bier
Livai was nog maar 16 jaar toen hij begon met Chemie.
Bekijk het filmpje
studieorientatie icoon We hebben hier een geweldig lab Indicatie dat de post een filmpje is
Hbo | Chemie
Studie
We hebben hier een geweldig lab
Sanne, Justus en Boyd vertellen waarom zij kozen voor Utrecht.
Bekijk het filmpje
studieorientatie icoon Je bent wel met serieus werk bezig Indicatie dat de post een filmpje is
Hbo | Chemie
Studie
Je bent wel met serieus werk bezig
Docenten en studenten vertellen over de hbo-studie Chemie.
Bekijk het filmpje
studieorientatie icoon Positief bijdragen aan het leven van mensen
Hbo | Chemie
Studie
Positief bijdragen aan het leven van mensen
Anna, David en Joeri kijken terug op hun studietijd.
Bekijk het interview
studieorientatie icoon Vicky vond de bètavakken leuk Indicatie dat de post een filmpje is
Hbo | Chemie
Studie
Vicky vond de bètavakken leuk
Bij Chemische Technologie zit ze nu op haar plek.
Bekijk het filmpje
studieorientatie icoon Jij en chemie? Dat geloof ik niet Indicatie dat de post een filmpje is
Hbo | Chemie
Studie
Jij en chemie? Dat geloof ik niet
Elisa is nu vierdejaarsstudent Chemie in Amsterdam.
Bekijk het filmpje
studieorientatie icoon Je bent bij deze studie geen nummer!
Hbo | Chemie
Studie
Je bent bij deze studie geen nummer!
Lees hoe Marjolein Chemische Technologie vindt.
Bekijk het interview
studieorientatie icoon Inge studeert nu verder aan de TU Eindhoven Indicatie dat de post een filmpje is
Wo | Techniek & Ontwerp
Studie
Inge studeert nu verder aan de TU Eindhoven
Daarvoor rondde ze met succes de hbo-opleiding Applied Science af.
Bekijk het filmpje
studieorientatie icoon Je hoeft geen nerd of slimbo te zijn Indicatie dat de post een filmpje is
Hbo | Chemie
Studie
Je hoeft geen nerd of slimbo te zijn
Proef de sfeer bij de opleiding Chemie in Rotterdam.
Bekijk het filmpje
studieorientatie icoon Ik leer ook van dingen naast mijn studie Indicatie dat de post een filmpje is
Hbo | Chemie
Studie
Ik leer ook van dingen naast mijn studie
Nick studeert Chemie en heeft een top tijd.
Bekijk het filmpje
studieorientatie icoon Foute keuzes bestaan niet
Hbo | Chemie
Studie
Foute keuzes bestaan niet
Judesha vertelt over haar studiekeuze proces.
Bekijk het artikel
studieorientatie icoon Het mooie aan deze studie zijn de grote labs Indicatie dat de post een filmpje is
Hbo | Chemie
Studie
Het mooie aan deze studie zijn de grote labs
Studenten laten je alle ins and outs zien van hbo Chemie.
Bekijk het filmpje
studieorientatie icoon Hoe is dat eigenlijk, chemie studeren?
Hbo | Chemie
Studie
Hoe is dat eigenlijk, chemie studeren?
De wereld van chemie is groter dan je denkt.
Bekijk het interview
studieorientatie icoon Risheet doet twee hbo-opleidingen Indicatie dat de post een filmpje is
Hbo | Chemie
Studie
Risheet doet twee hbo-opleidingen
Hij vertelt hoe hij de hbo-opleidingen BML en Chemie combineert.
Bekijk het filmpje
studieorientatie icoon Chemie is alles op kleine schaal Indicatie dat de post een filmpje is
Hbo | Chemie
Studie
Chemie is alles op kleine schaal
Adinda neemt je mee naar de hbo-opleiding Chemie.
Bekijk het filmpje
studieorientatie icoon Medicijnen maken van rotte appels Indicatie dat de post een filmpje is
Hbo | Chemie
Studie
Medicijnen maken van rotte appels
Uniek project van studenten Chemische Technologie.
Bekijk het filmpje
studieorientatie icoon Wij studeren Chemische Technologie Indicatie dat de post een filmpje is
Hbo | Chemie
Studie
Wij studeren Chemische Technologie
Valerie en Roel geven je een rondleiding bij hun opleiding.
Bekijk het filmpje
studieorientatie icoon Chemie is meer dan alleen maar deeltjes Indicatie dat de post een filmpje is
Hbo | Chemie
Studie
Chemie is meer dan alleen maar deeltjes
Ontdek de studie Chemische Technologie samen met Miriam!
Bekijk het filmpje
studieorientatie icoon Ik haalde vroeger zesjes voor scheikunde Indicatie dat de post een filmpje is
Hbo | Chemie
Studie
Ik haalde vroeger zesjes voor scheikunde
Student Sanne vertelt over de studie Chemie aan de HAN.
Bekijk het filmpje
studieorientatie icoon Scheikunde ontdek je pas tijdens het studeren Indicatie dat de post een filmpje is
Wo | Chemie
Studie
Scheikunde ontdek je pas tijdens het studeren
De studie scheikunde iets voor jou?
Bekijk het filmpje
studieorientatie icoon Bo koos voor Chemische Technologie Indicatie dat de post een filmpje is
Hbo | Chemie
Studie
Bo koos voor Chemische Technologie
Bo is enthousiast over haar hbo-opleiding. Bekijk de filmpjes.
Bekijk het filmpje